Przedwiośnie - Streszczenie Szczegółowe | Żeromski

Korzenie rodziny Baryków

Pochodzenie Cezarego, kluczowe dla zrozumienia jego tożsamości, ukształtowane jest przez rodziców reprezentujących dwa odmienne światy.

Seweryn Baryka: Człowiek sukcesu w carskiej Rosji, wyższy urzędnik na polach naftowych w Baku. Mimo zamożności pielęgnuje pamięć o patriotycznym dziedzictwie – jego dziadek, Kalikst Grzegorz Baryka, stracił majątek w Sołowijówce za udział w powstaniu listopadowym. Dla Seweryna pamiątkowa książeczka z dopiskiem „Pilnować jak oka w głowie" jest symbolem polskiej tożsamości.

Jadwiga z Dąbrowskich: Matka Cezarego, pochodząca z Siedlec, nigdy w pełni nie odnalazła się w Rosji. Mimo dekad spędzonych na obczyźnie, jej znajomość języka rosyjskiego pozostała niedoskonała. Duchem zawsze mieszkała w Polsce, tęskniąc za krajem młodości i Szymonem Gajowcem, którego niegdyś darzyła uczuciem.

Beztroskie życie i wybuch I wojny światowej

Przed wybuchem wojny młody Cezary wiedzie w Baku dostatnie i próżniacze życie. Jego dni wypełniają młodzieńcze rozrywki, takie jak przygotowania do amatorskiego teatru, budowanie tajnych skrytek w ruinach czy fascynacja bronią.

W 1914 roku powołanie Seweryna na front gwałtownie zmienia dynamikę rodziny. Pozbawiony ojcowskiego autorytetu Cezary staje się coraz bardziej krnąbrny i lekkomyślny, a jego matka, pozostawiona sama, z trudem radzi sobie z rosnącymi obowiązkami.

Rewolucja i fascynacja komunizmem

Wiadomość o rewolucji w Rosji staje się dla Cezarego katalizatorem buntu. Odrzuca dotychczasowy porządek i bezkrytycznie przyjmuje nowe, radykalne idee.

Samotność matki

Rewolucja przynosi rodzinie Baryków materialną ruinę. Ich luksusowe mieszkanie zostaje zarekwirowane, a Jadwiga z synem muszą przenieść się do małego pokoiku. Pozbawiona środków do życia, matka jest zmuszona do walki o przetrwanie, potajemnie wyprawiając się za miasto po żywność i ukrywając resztki rodzinnych kosztowności.

Cezary, początkowo ślepo zafascynowany ideologią, z czasem dostrzega ogromne poświęcenie matki. Zaczyna jej pomagać, tłumacząc to sobie komunistycznymi hasłami, takimi jak „Precz z białymi rączkami!"

Śmierć matki i brutalność rewolucji

Jadwiga Barykowa, wyczerpana głodem, pracą i ciągłym stresem, umiera. Jej śmierć jest dla Cezarego wstrząsem i początkiem bolesnego procesu dojrzewania w ogarniętym chaosem Baku, które staje się areną krwawego konfliktu ormiańsko-tatarskiego.

Zmuszony do pracy przy grzebaniu tysięcy zwłok po rzezi mieszkańców, Cezary doświadcza pierwszego, głębokiego rozczarowania rewolucją. Przełomowym momentem jest widok ciała pięknej, młodej Ormianki wrzuconego na wóz. Jej bezwładna ręka, muskając szprychy obracającego się koła, zdaje się grać upiorną melodię. Cezary słyszy w sobie „wewnętrzną muzykę wydobytą z obrotów koła śmierci" i nieme pytanie zamordowanej: „Za coście mię zamordowali, podli mężczyźni?".

Ta scena uświadamia mu bezsens i okrucieństwo przemocy, która niszczy ludzkie życie bez względu na racje. Gdy wydawało się, że Cezary stracił już wszystko, w obozie pracy przy grzebaniu zmarłych odnalazł go cudem ocalały ojciec.

Spotkanie z ojcem i mit „szklanych domów"

Wśród nędzy i beznadziei Cezary niespodziewanie spotyka Seweryna, który powrócił z wojny w przebraniu wynędzniałego żebraka. Podczas wspólnej, wyczerpującej podróży przez zrewolucjonizowaną Rosję, ojciec roztacza przed synem wizjonerską opowieść o nowej, sprawiedliwej cywilizacji, której symbolem miały być szklane domy – „istne marzenia futurystyczne" ucieleśnione w szklanym materiale.

Idea: Mit opowiadał o genialnym wynalazcy, krewnym Baryków, który z piasku tworzył tanie, higieniczne i estetyczne domy, ogrzewane i chłodzone bieżącą wodą.

Cel: Opowieść Seweryna miała na celu przyciągnięcie zafascynowanego rewolucją syna do Polski. Stanowiła próbę przedstawienia mu alternatywy – wizji budowania nowego świata poprzez twórczą pracę i rozwój, a nie poprzez destrukcję.

Kontrast: Wizja technologicznego postępu i piękna, dostępnego dla wszystkich, wyraźnie kontrastowała z brutalną rzeczywistością rewolucji, której świadkiem był Cezary.

⚰️ Trud podróży i śmierć Seweryna

Podróż do Polski odbywa się w skrajnie ciężkich warunkach. Przejazd z Moskwy do Charkowa staje się „istną torturą", gdy maszynista wielokrotnie zatrzymuje pociąg na odludziu, wymuszając od pasażerów łapówki w postaci kosztowności: „pierścionki, obrączki, dewizki, nawet zegarki, nawet buty i surduty". W Charkowie zostaje im skradziona walizka z całym dobytkiem.

Seweryn Baryka, wyczerpany chorobą i trudami tułaczki, umiera w pociągu tuż przed przekroczeniem polskiej granicy. Jego ostatnim testamentem jest prośba, by Cezary odnalazł w Warszawie Szymona Gajowca.

Po samotnym przekroczeniu granicy, Cezary, rozczarowany rzeczywistością odbiegającą od mitu „szklanych domów", wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, po której trafił do wiejskiej posiadłości swojego towarzysza broni, Hipolita Wielosławskiego, do Nawłoci.

Beztroska w szlacheckim dworku

Dzięki zaproszeniu Hipolita Wielosławskiego, przyjaciela poznanego w wojsku, Cezary trafia do Nawłoci – szlacheckiego majątku, który wydaje się być oazą spokoju. Życie w dworku to anachroniczna idylla, wypełniona balami, polowaniami i wystawnymi posiłkami.

Cezary zanurza się w tym świecie, jednak coraz częściej dostrzega rażący kontrast między dostatkiem ziemiaństwa a skrajną biedą chłopów z pobliskiego folwarku Chłodek, co budzi w nim głęboki niepokój.

Trójkąt miłosny

Pobyt w Nawłoci staje się dla Cezarego również czasem intensywnych przeżyć uczuciowych. Jego losy splatają się z trzema kobietami:


Każda z nich uosabia dla niego inną formę miłości: Karolina – niewinną, choć tragiczną namiętność; Wanda – nieodwzajemnioną, obsesyjną dewocję; Laura zaś – dojrzały, niszczycielski i zakazany romans.

Tragedia i wyjazd

Idylla w Nawłoci kończy się serią tragicznych wydarzeń. Karolina Szarłatowiczówna umiera w męczarniach, otruta strychniną. Podejrzenie natychmiast pada na Wandę Okszyńską, ponieważ wiedziano, że z zazdrości podglądała parę kochanków – „przez dziurę od klucza widziała tańce, widziała pocałunki".

Kulminacją jest brutalne pobicie Barwickiego przez Cezarego, gdy ten odkrywa jego nocną schadzkę z Laurą. Ten akt przemocy ostatecznie zmusza bohatera do opuszczenia Nawłoci. Po opuszczeniu Nawłoci i krótkim pobycie w Chłodku, Cezary powrócił do Warszawy, gdzie jego światopogląd miał zostać wystawiony na ostateczną próbę.

Dwie wizje Polski

W Warszawie Cezary trafia pod opiekę Szymona Gajowca i jednocześnie nawiązuje kontakty ze środowiskiem komunistów. Staje się świadkiem fundamentalnego sporu o przyszłość Polski.

Rozdarcie ideowe bohatera

Cezary jest rozdarty między tymi dwiema wizjami. Z jednej strony szanuje pracę Gajowca i czuje patriotyczną więź z Polską, o którą walczył. Z drugiej strony, przechadzając się po Warszawie, dostrzega ogrom nędzy społecznej, zwłaszcza w dzielnicy żydowskiej, co przybliża go do poglądów Lulka.

Jego rozdarcie jest jednak głębsze – pamięć o brutalności rewolucji w Baku i obraz zamordowanej Ormianki nie pozwalają mu bezkrytycznie przyjąć ideologii komunistycznej, mimo iż w pełni dostrzega niesprawiedliwość społeczną.

Ostatnie spotkanie z Laurą

W Ogrodzie Saskim dochodzi do ostatniego, dramatycznego spotkania z Laurą, która jest już żoną Barwickiego. Kobieta wyznaje, że ślub był koniecznością dla ratowania majątku, a jej miłość do Cezarego nie wygasła. Jednocześnie daje mu do zrozumienia, że ich związek nie ma przyszłości. To bolesne i ostateczne rozstanie popycha rozgoryczonego Barykę w stronę desperacji i buntu.

Ostatnia scena powieści rozgrywa się w pierwszy dzień przedwiośnia. Ulicami Warszawy, w stronę Belwederu – siedziby władz – maszeruje manifestacja robotnicza. Gdy pochód zostaje zatrzymany przez oddział piechoty, Cezary odłącza się od tłumu. Idzie samotnie na czele, wprost na uzbrojonych żołnierzy.