Tango Mrożek - szczegółowe streszczenie dramatu

Dramat Sławomira Mrożka wciąga nas w sam środek rodzinnego domu, który stał się areną walki pokoleń i idei. To świat, w którym rewolucja obyczajowa, przeprowadzona przez pokolenie rodziców, doprowadziła do całkowitego upadku norm, zasad i porządku.

W tej przestrzeni, zdominowanej przez chaos, bałagan i absurd, najmłodszy przedstawiciel rodu, Artur, podejmuje desperacką próbę przywrócenia sensu i formy otaczającej go rzeczywistości. On nie walczy z nadmiarem reguł, ale z pustką, która je zastąpiła, gdyż w jego świecie "już nic nie jest możliwe, ponieważ wszystko jest możliwe" i wszystko "jest w próżni!"

Pierwszy akt dramatu wprowadza nas w sam środek świata, który utracił wszelkie kontury. Dom rodziny Stomila i Eleonory to przestrzeń zdominowana przez entropię, gdzie przeszłość miesza się z teraźniejszością w groteskowym bałaganie, a pokolenie rodziców z dumą celebruje odrzucenie wszelkich konwencji.

Entropia jest tu terminem opisującym stan ostatecznego rozprzężenia, w którym panuje "tyrania ich braku" – brak porządku i sensu jest tak wszechobecny, że uniemożliwia jakiekolwiek konstruktywne działanie.

Akt ten koncentruje się na buncie Artura, ich syna, który jako przedstawiciel najmłodszego pokolenia odczuwa egzystencjalną potrzebę przywrócenia logiki i porządku w absurdalnej rzeczywistości stworzonej przez jego przodków.

Scena otwiera się powrotem Artura ze studiów. Zamiast rodzinnego ciepła zastaje on obraz całkowitego rozkładu. W pokoju panuje niewyobrażalny bałagan, a absurdalne przedmioty, takie jak stary wózek dziecinny, zakurzona suknia ślubna, bryczesy wuja czy stojący we wnęce katafalk po zmarłym dziesięć lat wcześniej dziadku, świadczą o symbolicznym zatrzymaniu czasu i pogardzie dla porządku.

Przy stole, na którym walają się resztki jedzenia, trzy postacie z zapałem grają w karty:

• Babcia Eugenia – ubrana w jaskrawą suknię z trenem, dżokejkę i trampki
• Wuj Eugeniusz – w eleganckim niegdyś żakiecie i brudnym kołnierzyku, ale z gołymi kolanami wystającymi z szortów khaki
• Edek – "partner z wąsikiem", typ prostacki i mętny, w rozpiętej koszuli i brudnych spodniach

Ich wulgarne odzywki podczas gry ("Cztery piki skurczybyki!", "Ciach w piach!") dopełniają obrazu upadku dobrych manier i całkowitego rozprzężenia, które dla Artura jest nie do zniesienia.

Artur, ubrany w nienaganny garnitur, stanowi ucieleśnienie porządku i norm, których tak bardzo brakuje w jego domu. Widok grającej w karty rodziny, a zwłaszcza obecność obcego, prymitywnego Edka, wywołuje w nim furię. Postanawia działać i siłą zaprowadzić dyscyplinę.

W pierwszej kolejności karze członków rodziny za ich "lekkomyślność":

• Zmusza Babcię Eugenię, by położyła się na katafalku, co ma jej przypomnieć o wieczności i powadze życia
• Na głowę wuja Eugeniusza nakłada pustą klatkę na ptaki, symbolicznie karząc go za bierność i brak zasad

Jego działania motywowane są głębokim wewnętrznym przymusem i niezgodą na otaczający go chaos, co dramatycznie wyraża w słowach: "Ja nie mogę żyć w takim świecie!"

Do pokoju wchodzi matka Artura, Eleonora. Jej reakcja na widok matki na katafalku jest obojętna, a całą sytuację traktuje jako kolejny wybryk syna. Prawdziwy wstrząs dla Artura przychodzi jednak chwilę później, gdy Eleonora z nonszalancją i bez cienia wstydu przyznaje się do romansu z Edkiem:

"Ja sypiam z Edkiem od czasu do czasu. Prawda. Edek?"

Ta informacja pogłębia poczucie bezsilności i absurdu, uświadamiając Arturowi, że rozkład moralny w jego rodzinie sięgnął samego jądra.

Kulminacją aktu jest ideologiczne starcie Artura z ojcem, Stomilem. Stomil, artysta-eksperymentator, z dumą wspomina czasy swojej młodości, kiedy jego pokolenie walczyło o wyzwolenie z "więzów religii, moralności, społeczeństwa, sztuki". Odrzucenie konwencji było dla nich formą buntu i postępu.

Artur postrzega tę "wolność" zupełnie inaczej – jako destrukcyjny chaos, który pozbawił go fundamentalnego prawa do buntu. W gorzkiej tyradzie zarzuca rodzicom, że zniszczyli wszystkie normy, przeciwko którym on mógłby się teraz zbuntować. Jego tragizm zawiera się w kluczowym cytacie:

"Dla mnie nie zostawiliście już nic, nic! Brak norm stał się waszą normą."

Ostatecznym dowodem na jałowość idei i sztuki pokolenia Stomila staje się jego "eksperyment teatralny". Przedstawienie o Adamie i Ewie, odegrane za pomocą pacynek na katafalku, kończy się farsą i chaosem, spotęgowanym przez huk wystrzału z rewolweru.

Ten nieudany, pretensjonalny pokaz udowadnia Arturowi, że sztuka jego ojca jest bezsilna i niezdolna do tworzenia jakichkolwiek wartości. Rozczarowany i wściekły, Artur przejmuje inicjatywę. Z rewolwerem w ręku wygania wszystkich z pokoju, zapowiadając, że sam ich stworzy na nowo.

Po przejęciu kontroli, Artur nie zamierza poprzestać na słowach i zaczyna realizować swój radykalny plan odbudowy świata od podstaw.

Akcja drugiego aktu przenosi nas w noc, podczas której Artur rozpoczyna realizację swojego wielkiego planu. Po przejęciu władzy w domu, próbuje narzucić rodzinie zapomniane formy i rytuały.

Ten akt ukazuje jego metody – od perswazji po przemoc – jakimi chce przywrócić światu utracony sens, zaczynając od próby odbudowy fundamentalnej instytucji, jaką w jego mniemaniu jest tradycyjne małżeństwo.

W mroku nocy Artur spotyka się ze swoim jedynym sojusznikiem – wujem Eugeniuszem. Eugeniusz, określający sam siebie jako postać "niedzisiejszą", z nostalgią wspomina dawne, dobre czasy oparte na zasadach.

Z entuzjazmem przyłącza się do rewolucji Artura, widząc w niej szansę na powrót do utraconego porządku. Staje się wiernym, choć nieco tchórzliwym, wykonawcą jego poleceń.

Centralnym punktem planu Artura jest ślub z Alą, jego kuzynką. W rozmowie z nią wyjaśnia, że nie kieruje nim miłość, lecz chęć odbudowy świata "dla zasady".

Argumentuje, że przywrócenie formalnego, tradycyjnego małżeństwa, z całym jego ceremoniałem, jest pierwszym krokiem do rekonstrukcji konwencji, które nadają życiu sens. Przekonuje Alę, że sztywne normy chronią kobiety przed brutalnością i prymitywizmem mężczyzn, dając im władzę i możliwość wyboru.

Ala, początkowo obojętna i rozbawiona jego powagą, stopniowo zaczyna być zaintrygowana wizją potęgi, jaką daje konwencja.

Artur próbuje zmusić Stomila do odegrania roli zdradzonego męża. Wręcza mu rewolwer i nakazuje zrobić porządek z Eleonorą i Edkiem. Stomil jednak odmawia, tłumacząc synowi, że w ich świecie tragedia jest niemożliwa.

Każda próba jej odegrania, jak twierdzi, nieuchronnie zamieni się w farsę, ponieważ brakuje niewzruszonych wartości, o które można by walczyć na śmierć i życie.

Konfrontacja kończy się ostateczną klęską Artura, gdy Stomil, zamiast ukarać kochanków, dołącza do nich i Babci Eugenii, by dokończyć przerwaną partię kart.

Widząc, że perswazja i próby odwołania się do dawnych wartości zawodzą, Artur decyduje się na użycie siły. Wpada do pokoju, w którym toczy się gra, wyrywa ojcu karty i zabiera mu rewolwer.

Z pomocą wuja Eugeniusza terroryzuje rodzinę, zmuszając ją do bezwzględnego posłuszeństwa. Ten moment symbolizuje ostateczne zerwanie z próbami dialogu i przejście do dyktatury w imię przywrócenia porządku.

Scena zaręczyn jest groteskowym obrazem triumfu Artura. Pod groźbą rewolweru, który trzyma wuj Eugeniusz, Ala zgadza się wyjść za niego za mąż. Następnie Artur zmusza przerażoną Babcię Eugenię, by udzieliła im tradycyjnego błogosławieństwa.

Jej tragikomiczne słowa doskonale oddają naturę tego wymuszonego rytuału:

"Błogosławię was, moje dzieci... A niech was wszyscy diabli!"

Ta ceremonia staje się pierwszym aktem narzucania starego porządku siłą. Artur wierzy, że w ten sposób rozpoczął proces odbudowy świata. Następny akt pokaże jednak tragiczne konsekwencje jego rewolucji, która, oparta na pustej formie i przemocy, prowadzi nie do odrodzenia, lecz do ostatecznej katastrofy.

Trzeci akt rozpoczyna się obrazem pozornego zwycięstwa Artura. Dom jest idealnie posprzątany, przypominając klasyczny mieszczański salon sprzed lat. Rodzina, ubrana w eleganckie, staromodne i niewygodne stroje, pozuje do pamiątkowego zdjęcia.

Ten narzucony siłą porządek jest jednak tylko fasadą – sztuczną i nietrwałą formą, pod którą kryje się pustka. Akt ten ukazuje ostateczne załamanie planu Artura i prowadzi do tragicznego finału.

Scenę otwiera próba zrobienia rodzinnego zdjęcia za pomocą starego, zepsutego aparatu fotograficznego. Rodzina, ubrana w ciasne, wyciągnięte ze strychu stroje, czuje się nienaturalnie i obco.

Ten obraz jest potężną metaforą działań Artura: jego próba odbudowy świata okazuje się jedynie powrotem do martwej, pustej formy, pozbawionej jakiejkolwiek autentycznej treści. Porządek jest powierzchowny, a pod nim kryje się ten sam chaos i brak zrozumienia.

W szczerej rozmowie z Eleonorą, tuż przed ślubem, Ala ujawnia swoje głębokie rozczarowanie. Ubrana w suknię ślubną, czuje, że dla Artura jest jedynie narzędziem do realizacji jego planu, a nie celem samym w sobie.

Wyznaje, że ma wrażenie, iż poślubia ją nie on, lecz jego "żelazne zasady". W jej słowach narasta frustracja i poczucie bycia elementem w wielkiej, abstrakcyjnej układance, a nie kochaną kobietą.

Ta rozmowa odsłania motywy jej późniejszego, desperackiego czynu – buntu przeciwko byciu sprowadzoną do roli symbolu w ideologicznej rewolucji Artura.

Na scenę wkracza pijany Artur. Jego powrót jest dramatyczny. W stanie upojenia doznaje olśnienia i przyznaje się do porażki. Zrozumiał, że się pomylił – samo przywrócenie starych form nie jest w stanie zbawić świata, ponieważ brakuje mu najważniejszego: idei, która mogłaby tę formę wypełnić treścią.

W geście rozpaczy pada na kolana przed ojcem i prosi go o przebaczenie, przyznając, że jego bunt był jałowy.

W momencie największego kryzysu Artura następuje nieoczekiwane wydarzenie: Babcia Eugenia, po uporządkowaniu katafalku, spokojnie i rzeczowo umiera. Jej śmierć staje się dla Artura iskrą zapalną dla nowej, ostatecznej idei.

Dochodzi do wniosku, że skoro nie ma żadnych wartości, jedyną rzeczą, którą można stworzyć z niczego, jest władza. Władza absolutna, oparta na czystej sile i panowaniu nad życiem i śmiercią innych. Z nową energią wykrzykuje swoje odkrycie:

"Możliwa jest tylko władza!"

Artur, odrodzony i pełen nowej, straszliwej energii, staje na stole i ogłasza swoją absolutną władzę nad rodziną. Ogłasza, że jedyną ideą, która może powstać z niczego, jest siła, a on, jako najsilniejszy, może ich wszystkich zabić. Jako pierwszy akt swojego panowania każe Edkowi zlikwidować wuja Eugeniusza.

W chwili, gdy wydaje mu się, że osiągnął ostateczny, absolutny triumf, Ala zadaje mu decydujący cios. Przerywa jego tyradę prostym zdaniem:

"Ja cię zdradziłam z Edkiem."

Ta informacja kompletnie go niszczy. Jego wielkie, abstrakcyjne idee o władzy i zbawieniu świata zostają unicestwione przez proste, biologiczne uczucie – zdradę i upokarzającą zazdrość. Intelektualista, który chciał panować nad życiem i śmiercią, przegrywa z naturą.

Zrozpaczony i upokorzony Artur rzuca się na Edka, ale jego atak jest bezsilny. Tuż przed śmiercią zwraca się do Ali, wypowiadając słowa, których nie potrafił powiedzieć wcześniej: "Ja ciebie kochałem, Alu..."

Jej odpowiedź jest tragicznym podsumowaniem jego klęski: "Dlaczego mi wcześniej tego nie powiedziałeś?"

Chwilę później Edek, uosobienie prymitywnej, fizycznej siły, bez najmniejszego wysiłku zabija go dwoma precyzyjnymi ciosami w kark.

Po śmierci Artura następuje symboliczna zmiana warty. Edek zdejmuje z niego marynarkę, zakłada ją na siebie i ogłasza, że od teraz to on będzie rządził.

W ostatniej, ikonicznej scenie dramatu, Edek włącza magnetofon z ognistym tangiem "La Cumparsita" i zmusza wuja Eugeniusza do tańca nad ciałem martwego Artura. Taniec ten jest ostatecznym triumfem prymitywnej, bezmyślnej siły nad światem idei, formy i intelektu. Rewolucja Artura poniosła klęskę, a władzę przejął ten, który nie potrzebuje żadnych zasad – brutalny i autentyczny w swojej prostocie Edek.