Charakterystyka Lady Makbet - analiza postaci z tragedii Szekspira

Kim jest Lady Makbet? – podstawowe informacje

Lady Makbet jest żoną Makbeta, szkockiego generała i tana Glamis, później tana Cawdor, a w końcu króla Szkocji. Nie znamy jej imienia – Szekspir konsekwentnie nazywa ją tylko przez pryzmat relacji z mężem: "Lady Macbeth". To zabieg celowy, podkreślający, że jej tożsamość jest ściśle związana z pozycją społeczną i ambicjami męża.

W dramacie Lady Makbet pojawia się po raz pierwszy w akcie I, scena 5, gdy czyta list od męża opisujący przepowiednię wiedźm. Od tego momentu staje się główną siłą napędową wydarzeń – to ona przekonuje Makbeta do zamordowania króla Duncana, planuje zbrodnię i zapewnia, że plan zostanie wykonany.

Jest to postać o charakterystyce dynamicznej – przechodzi dramatyczną przemianę od silnej, zdecydowanej manipulatorki na początku dramatu do złamanej, szalonej kobiety u końca, która popełnia samobójstwo.

Wygląd i cechy zewnętrzne Lady Makbet

Szekspir nie dostarcza szczegółowego opisu fizycznego Lady Makbet – co jest typowe dla jego dramatów, gdzie większy nacisk kładzie się na psychologię postaci niż wygląd zewnętrzny. Wiemy jednak, że jest kobietą dorosłą, zamężną, i że miała dziecko (wspomina o karmieniu piersią), choć nie wiadomo, co się z nim stało.

Z kontekstu możemy wywnioskować, że Lady Makbet jest osobą o silnej osobowości i dominującej obecności. Musi być wystarczająco imponująca, by kontrolować męża i przekonać go do morderstwa. W epoce elżbietańskiej, gdy powstawał dramat, aktorzy-mężczyźni grający role kobiece (w teatrze szekspirowskim kobiety nie występowały na scenie) musieli odgrywać ją z wielką intensywnością, by publiczność uwierzyła w jej moc.

Współczesne inscenizacje często przedstawiają ją jako piękną, elegancką arystokratkę, ale także jako kobietę o twardych rysach twarzy, w ciemnych, królewskich strojach – jej wygląd ma odzwierciedlać jej mroczną naturę.

Charakter Lady Makbet na początku dramatu – bezwzględna ambicja

Na początku tragedii Lady Makbet jawi się jako postać niezwykle silna psychicznie, ambitna i bezwzględna. Gdy dowiaduje się z listu męża o przepowiedni wiedźm (że Makbet zostanie królem), natychmiast decyduje, że musi to się spełnić – nawet kosztem zbrodni.

Manipulatorka i inicjatorka zbrodni

To nie Makbet jest głównym sprawcą morderstwa króla Duncana – to Lady Makbet pcha go do czynu. Gdy mąż zaczyna wątpić i rozważa rezygnację z planu, ona atakuje jego męskość i odwagę:

Używa manipulacji emocjonalnej, kwestionuje jego męskość i odwagę. W patriarchalnym świecie Szkocji XI wieku (i elżbietańskiej Anglii, dla której pisał Szekspir) taka sugestia, że mężczyzna jest tchórzem, była jedną z najcięższych obraza. Lady Makbet doskonale to wie i wykorzystuje.

Co więcej, w jednym z najbardziej szokujących fragmentów dramatu mówi:

Ten fragment pokazuje, do jakiego stopnia Lady Makbet jest gotowa pójść, by osiągnąć swój cel. Jest to obraz przerażający – matka gotowa zabić własne dziecko dla dotrzymania słowa. To nie jest przypadkowe porównanie – Szekspir świadomie pokazuje, że Lady Makbet odrzuca wszystko, co tradycyjnie łączy się z kobiecością: macierzyństwo, czułość, opiekuńczość.

Odrzucenie kobiecości

W słynnej scenie (Akt I, scena 5) Lady Makbet modli się do "duchów, które rządzą myślami morderczymi", prosząc:

Lady Makbet świadomie odrzuca swą kobiecą naturę, prosząc by duchy "odciągnęły jej mleko i zastąpiły je żółcią". W rozumieniu epoki elżbietańskiej kobiecość wiązała się z miękkością, emocjonalnością, współczuciem – cechami, które przeszkadzają w popełnieniu morderstwa. Lady Makbet chce stać się bardziej "męska" – twarda, bezlitosna, zdolna do zabójstwa.

To odwrócenie ról płciowych (Lady Makbet jest "męska", Makbet wahający się i pełen wątpliwości jest "kobiecy") było szokujące dla współczesnych Szekspirowi i pozostaje fascynujące do dziś.

Praktyczność i zimna kalkulacja

Lady Makbet nie tylko namawia do zbrodni – ona ją planuje. To ona obmyśla szczegóły: upić strażników Duncana, użyć ich sztyletu, położyć broń przy nich, by wzięli winę na siebie. Gdy Makbet po morderstwie wraca w szoku, niezdolny do jasnego myślenia, to ona zachowuje zimną krew:

Ona wykłada krwawe sztylety przy strażnikach, smaruje ich krew – czynności, których Makbet nie był w stanie wykonać. Jest praktyczna, skoncentrowana na celu, niewzruszona.

Przełom – początek wewnętrznego rozpadu

Jednak już od aktu II zaczynają pojawiać się subtelne sygnały, że zimna maska Lady Makbet zaczyna pękać. W scenie tuż po morderstwie, gdy słychać pukanie do bramy, mówi coś, co może wydawać się nieistotne, ale jest kluczowe:

To pierwsze pęknięcie w jej pancerzu. Lady Makbet nie jest całkowicie bezduszna – nie mogła zabić Duncana, bo przypominał jej ojca. To pokazuje, że pod skorupą bezwzględności kryje się jednak człowieczeństwo, które nie zostało całkowicie stłumione.

W akcie III, podczas uczty, gdy Makbet widzi ducha zamordowanego Banka i zachowuje się jak szaleniec, Lady Makbet próbuje jeszcze kontrolować sytuację, uspokajać gości, tłumaczyć zachowanie męża. Ale już widać, że traci kontrolę – zarówno nad Makbetem (który działa teraz samodzielnie, bez jej wiedzy), jak i nad sobą.

Szaleństwo i upadek – scena lunatykowania

W akcie V widzimy już całkowicie złamaną Lady Makbet. Słynna scena lunatykowania (Akt V, scena 1) jest jednym z najsilniejszych momentów w całej tragedii.

Lady Makbet chodzi we śnie, trzymając świecę, nieustannie wykonując ruch, jakby myła ręce. Mówi chaotycznie, fragmentami, wracając do nocy morderstwa:

Symbolika jest przejrzysta: Lady Makbet nie może zmyć krwi, której fizycznie na jej rękach nie ma, ale która symbolizuje winę. Ta scena kontrastuje dramatycznie z jej wcześniejszym zimnym spokojem, gdy mówiła:

Okazuje się, że nie – woda nie wystarczy. Wina psychologiczna jest niezmywalna.

Psychologiczna analiza szaleństwa

Szekspir przedstawia prawdziwą dekompozycję psychiki. Lady Makbet cierpi na to, co dzisiaj nazwalibyśmy zespołem stresu pourazowego (PTSD) i psychozą. Jej symptomy:

To, co kiedyś tłumiła silną wolą – wyrzuty sumienia, strach, ludzkie współczucie – teraz wybucha z podświadomości. Lady Makbet nie jest już w stanie kontrolować swej psychiki.

Samobójstwo jako finał

Słyszymy o śmierci Lady Makbet w akcie V, scena 5. Makbet otrzymuje wiadomość, że jego żona nie żyje. Nie widzimy jej śmierci na scenie (co było konwencją teatru elżbietańskiego przy samobójstwach kobiet), ale z kontekstu wynika, że odebrała sobie życie.

Reakcja Makbeta jest zadziwiająco chłodna:

To pokazuje, jak daleko oboje odeszli od początku dramatu, gdy byli zjednoczeni w ambicji. Teraz są obcy sobie – Makbet jest tak pochłonięty własnym końcem, że śmierć żony jest dla niego jedynie niedogodnością.

Przemiana Lady Makbet – charakterystyka dynamiczna

Lady Makbet jest klasycznym przykładem postaci o charakterystyce dynamicznej – przechodzi fundamentalną przemianę psychologiczną w ciągu sztuki.

Motywy i symbole związane z Lady Makbet

Krew

Krew jest głównym symbolem związanym z Lady Makbet. Na początku mówi lekceważąco "trochę wody zmyje nas z tego czynu". Na końcu desperacko próbuje zmyć niewidzialną krew, mówiąc "wszystkie zapachy Arabii nie zrobią wonną tej małej ręki".

Krew symbolizuje winę, której nie można się pozbyć. Im bardziej Lady Makbet próbuje ją ignorować, tym bardziej prześladuje ją w podświadomości.

Ciemność i światło

Lady Makbet wzywała ciemność na początku ("Przyjdź, gęsta nocy, i spowij się w najczarniejszym dymie piekielnym"), by ukryć zbrodnię. W scenie lunatykowania paradoksalnie trzyma świecę – desperacko potrzebuje światła, by odegnać przerażające wizje.

Kobiecość odrzucona i powracająca

Lady Makbet odrzuca kobiecość (prosząc by duchy "odciągnęły jej mleko"), ale w szaleństwie powraca ona ze zdwojoną siłą. Słaba, bezradna, emocjonalna Lady Makbet z aktu V to przeciwieństwo "męskiej" Lady Makbet z aktu I.

Lady Makbet jako archetyp femme fatale

Lady Makbet stała się archetypem kobiety fatalnej w literaturze – pięknej, inteligentnej kobiety, która wiedzie mężczyznę do zguby. To jeden z najwcześniejszych i najpotężniejszych przykładów tego motywu.

Jednak Szekspir komplikuje ten archetyp. Lady Makbet nie jest jednowymiarową czarownicą – jest skomplikowaną postacią z własnymi pragnieniami, lękami i w końcu wyrzutami sumienia. Jej upadek jest równie spektakularny jak Makbeta, a może nawet bardziej tragiczny, bo przebiega całkowicie wewnętrznie.

Interpretacje i kontrowersje wokół Lady Makbet

Czy Lady Makbet jest główną winowajczynią?

Jedna z najczęstszych debat dotyczy tego, kto ponosi główną odpowiedzialność za tragedię. Czy to Lady Makbet, która pchała męża do zbrodni? Czy Makbet, który ostatecznie wykonał czyn? Czy wiedźmy, które zasadziły nasiono ambicji?

Szekspir celowo pozostawia to pytanie otwarte. Lady Makbet jest katalizatorem, ale nie siłą sprawczą – Makbet mógł odmówić. Z drugiej strony, bez jej manipulacji i planu prawdopodobnie nigdy by tego nie zrobił.

Feministyczne odczytania

Współczesne interpretacje feministyczne często widzą w Lady Makbet ofiarę patriarchalnego systemu. W świecie, gdzie władza jest zarezerwowana dla mężczyzn, może ją osiągnąć tylko przez męża. Jej ambicja nie jest gorsza niż męska – ale społeczeństwo nie toleruje ambitnych kobiet.

Jej prośba o "odmęszczenie" może być odczytana nie jako odrzucenie kobiecości, ale jako desperacka próba zdobycia władzy w systemie, który kobiet od niej wyklucza.

Lady Makbet w kulturze popularnej

Postać Lady Makbet fascynowała twórców przez stulecia. Była inspiracją dla niezliczonych adaptacji, opowiadań, filmów. W polskiej literaturze Lady Makbet jest obecna w wielu utworach jako symbol kobiecej ambicji i manipulacji.

Współcześnie często porównuje się do Lady Makbet silne, ambitne kobiety w polityce czy biznesie – choć to porównanie bywa niesprawiedliwe i płytkie.

Cytaty charakteryzujące Lady Makbet

Podsumowanie – dlaczego Lady Makbet jest fascynująca?

Lady Makbet pozostaje jedną z najciekawszych postaci w literaturze światowej, ponieważ łączy w sobie pozornie sprzeczne cechy. Jest silna i słaba, bezwzględna i wrażliwa, męska i kobieca, racjonalna i szalona. Jej przemiana jest prawdziwa psychologicznie – widzimy, jak ambicja i zbrodnia niszczą człowieka od środka.

Szekspir stworzył postać, która wykracza poza swoje czasy. Lady Makbet mówi do nas dzisiaj równie mocno jak do widzów teatru Globe w 1606 roku. Jej tragedia to ostrzeżenie przed tym, co dzieje się, gdy ambicja nie zna granic, gdy odrzucamy własne człowieczeństwo w pogoni za władzą.

Jest to też studium winy i sumienia. Lady Makbet pokazuje, że można uciszyć wyrzuty sumienia na jakiś czas, ale nie można ich uśpić na zawsze. Podświadomość się mści, a wina wraca ze zdwojoną siłą.