Ocena użytkowników: 5 / 5
„… a gdy kraj ocalę,
Nie zasiądę na tronie, przy tronie, pod tronem
Ja się w chwili ofiarnej jak kadzidło spalę.”
Podobną przeciwstawną pozycję zajmują poeci w stosunku do mesjanizmu, traktującego Polaków jako naród wybrany mający misję zbawienia ludzkości do spełnienia.
Dyskusje jakie toczyły się wokół mesjanizmu i prometeizmu, można porównać ze sporami o słuszność walki Polaków w powstaniu warszawskim. Powstanie warszawskie było przykładem heroizmu, męstwa mieszkańców Warszawy, lecz skazane było na niepowodzenie w ówczesnych warunkach. Można uważać je za potrzebne lub nie, lecz stanowi ono dowód, iż idee „lat heroicznych”, mity narodowe były wciąż żywe i aktualne.
W świecie współczesnym mity narodowe, które w okresie, gdy powstawały, były nadzieją dla wątpiących w sens walki o niepodległość, stają się często elementem w grze polityków, urastają do rangi wrogiego szowinizmu, przykrywają prawdziwe cele polityczne. Niektórzy politycy zwodzą wyborców uważając się za Prometeusza realizującego hasło: „Ja i ojczyzna to jedno!”
Mickiewicz tworząc te mity nie uważał ich za destrukcyjne, usypiające naród, lecz stało się inaczej. To kolejny dowód olbrzymiej roli mitu w życiu społeczeństwa i jednostki. Można analizować i inne mity wpływające na rzeczywistość w mniejszym lub większym stopniu, lecz zawsze odnajdziemy, jak w dramacie Szaniawskiego, grupę ludzi, którzy wierzą w mity prosto i szczerze. Dla nich jest to sposób na życie. Są i obojętni na prawdę, niewierzący, ale podtrzymujący żywot mitu, bo ciągną zeń korzyści materialne.
Są wreszcie Ci co dążą bezinteresownie do poznania prawdy, którzy nie poddają się wierze w mity bezkrytycznie, tak jak Jan. Bohater „Żeglarza” nie rozprawa się z mitem Nuta, gdyż wnosi on pozytywne wartości. Jednak postawa wnikliwego obserwatora jest słuszna, wielu może otworzyć oczy. Bezkrytyczna wiara w mity może prowadzić do klęski. Należy bronić się przed zalewem tych pseudoidei, przebijając się przez schematy i skamieliny myślowe oprzeć się na sprawdzonych wartościach humanistycznej mitologii społeczeństwa, która daje prawdziwe oparcie w życiu przypominającym czasem krąg bez wyjścia.