Szewcy - Akt III
Akcja rozgrywa się w scenerii warsztatu szewskiego, gdzie widoczne jest polepszenie warunków bytowych szewców. Na scenie znajduje się też pień, do którego przywiązany jest Scurvy „zwinięty w kłębek jak pies”. Sajetan nie jest zbyt zadowolony z osiągniętej pozycji. Kolorowe stroje szewców dowodzą śmieszności i prostactwa, próby upodobnienia się do wyższej sfery. Sajetan uważa, że lepiej się czuł jako zwykły szewc tęskniący za lepszym światem, źle się czuje u władzy. Twierdzi że rewolucja doprowadza do samozniszczenia (rewolucja pożera własne dzieci). Sajetan reprezentuje starego bolszewika, który jest zniechęcony, pogardza sobą, ni potrafi wykorzystać przywilejów i władzy, uważa że stracił swój sens życia, którym była dla niego praca.
Natomiast czeladnicy korzystają w pełni z uzyskanej władzy i komfortu życia. Zgodnie z przepowiednią prokuratora szewcy stają się tak samo samodzielni i egoistyczni jak poprzednia władza.
Księżna, która pojawia się na scenie, traktuje Scurv’ego szpicrutą, jak niesfornego psa. Scurvy traci swoją osobowość, zamienia się do końca w psa.
Sajetan pragnie być takim zwykłym szewcem jak przed dokonaną rewolucją. Dlatego też czeladnicy chcą zabić Sajetana. Tymczasem na scenę wkraczają chłopi w krakowskich strojach z chochołem (odwołanie do „Wesela” Wyspiańskiego). Chłopi spodziewają się, że połączą się z szewcami i wspólnie będą walczyć o swoje ideały. Jednak chłopi są konserwatywni, nie ufają hasłom rewolucyjnym, są przywiązani do religii i tradycji. Dlatego też szewcy biją ich i wyrzucają nazywając to zachowanie „załatwieniem kwestii chłopskiej”. Po tym zdarzeniu czeladnicy uderzają Sajetana siekierą w głowę. Wtedy na scenę wkracza Hiper-Robociarz – terrorysta, który przychodzi z bombą i kupą handgranatów. Jest on anarchistą, ofiarą Scurviego.
Marzeniem Sajetana jest „indywidualne istnienie w dostatecznych warunkach materialnych (…) Zjeść, poczytać, pogwajdlić, pokierdasić i pójść spać.”
Na scenę wchodzi Gnębon Puczymorda w stroju szlacheckim. Hiper-Robociarz sadza go obok Sajetana – „Wielkiego świętego ostatniej rewolucji”. Dyskutują o zaistniałej sytuacji. Rozmowę kończy wypowiedź Hiper-Robociarza o niesprawiedliwości i strzał w Sajetana.
W zakończeniu aktu trzeciego pojawia się Towarzysz X i Towarzysz Abramowski, którzy wykorzystują zaistaniały chaos i przejmują władzę. Są oni pewni siebie, zimni, pedantyczni, działają wg określonego planu. Reprezentują nowy rodzaj totalitaryzmu o podłożu naukowym. Ich społeczeństwo jest uniformizowane (ujednolicone).
Pojawia się też księżna w kostiumie ze skrzydłami nietoperza, czy owada. Obwieszcza degenerację mężczyzn i ich świata. Na nią spada klatka, którą Hiper-Robociarz nakrywa czerwoną płachtą.
Dramat kończy się głosem mówiącym:
„Trzeba mieć duży takt.
By skończyć trzeci akt.
To nie złudzenie — to fakt.”
Pełną treść lektury Szewcy - Stanisława Witkiewicza można przeczytać na:
1. WolneLektury.pl - treść książki jest dostępna zupełnie za darmo